Mười hai năm trước, khi dự án mở đường đi qua vùng quê ven đô, căn nhà cấp 4 ọp ẹp của cụ ông Nguyễn Văn Hòa (70 tuổi, huyện Hoài Đức, Hà Nội) là một trong những hộ cuối cùng chưa chịu di dời.

Chính quyền đưa ra mức đền bù cao chót vót: 5,7 tỷ đồng và tái định cư 3 căn nhà ở khu đô thị mới. Ai cũng bảo ông “quá may”, rằng chỉ người dại mới không gật đầu. Nhưng ông Hòa vẫn khăng khăng lắc đầu, chỉ nói một câu:

“Tôi giữ đất này cho hai thằng con. Mai sau chúng nó có chỗ mà làm ăn, khỏi đi ở trọ hay chen chúc người ta.”

Vợ ông mất sớm, ông gà trống nuôi con. Một mình gồng gánh, dựng lên mái nhà này, vuông đất này, từng xẻng đất đều có mồ hôi và nước mắt ông chan vào. Ông đâu cần gì, chỉ cần nhìn con trai thành đạt trên chính mảnh đất cha gìn giữ.

Nhưng đời không giống mơ.
Mảnh đất ông giữ lại, sau khi giải toả xung quanh, trở thành “ốc đảo cô độc” giữa khu đô thị sầm uất. Không có điện nước ổn định, không được đăng ký hộ khẩu mới. Hai người con trai, lúc đầu hứa hẹn “bố cứ giữ, tụi con cảm ơn cả đời”, rồi bận bịu với cuộc sống riêng, lơ dần ông.

Một người đi làm ăn xa, rồi biệt tăm. Người còn lại thậm chí công khai bảo:

“Bố già rồi, nghĩ quẩn! Đất đó mà bán hồi đó, giờ con đã mua được cả căn nhà trong phố!”

Còn ông Hòa? Căn nhà cũ nát năm nào dần mục nát, mái dột, gió lùa, ông sống nhờ gói mì, bó rau hàng xóm thương tình mang sang. Người ta đi ngang, xót xa vì một ông già lưng còng, bưng bát cơm nguội ăn dưới mái nhà rách nát, bên cạnh là chiếc bàn thờ vợ đã bám đầy mạng nhện.

Một buổi chiều mưa gió tạt qua, người ta thấy ông ngồi lặng lẽ ngoài hiên, mắt vô định nhìn ra khoảng đất trống trước sân. Ông chỉ thều thào với người hàng xóm:

“Lúc ấy… giá như tôi đồng ý bán… tụi nó đã chẳng coi tôi như gánh nặng.”

12 năm sống trong căn nhà mục nát, ông Hòa gầy sọp đi từng ngày. Người dân quanh vùng ai cũng thương, cũng xót, nhưng chẳng ai dám can thiệp sâu. Ông chẳng trách con, chẳng oán hận ai, chỉ thỉnh thoảng ngồi viết gì đó vào một cuốn sổ tay cũ kỹ, khóa trong ngăn tủ gỗ đã mối mọt.

Rồi một sáng mùa đông lạnh, ông mất – lặng lẽ như chiếc lá khô rụng xuống trước hiên nhà. Không ai ở bên cạnh. Hàng xóm phải gom góp nhau lại lo hậu sự.

Hai người con trai xuất hiện sau nhiều năm biệt tăm. Họ đến không phải vì tang cha, mà để đòi quyền sở hữu mảnh đất, vì cho rằng “đây là tài sản ông để lại cho tụi con”.

Đúng lúc tranh cãi, bà hàng xóm già đưa ra một bức thư – là di chúc ông nhờ giữ hộ trước lúc lâm chung vài ngày.

Trong di chúc, ông viết tay run run:

“Tôi – Nguyễn Văn Hòa, tuy giữ đất vì nghĩ cho các con, nhưng nay cuối đời nhận ra, tôi đã lầm. Các con không cần đất, không cần cha. Tôi quyết định hiến toàn bộ mảnh đất này cho UBND xã để xây dựng thư viện và nhà cộng đồng, mong người dân có nơi học tập, sinh hoạt.

Tôi từng tin tưởng con cái mình, giờ tôi chọn tin tưởng vào thế hệ sau.

Nếu các con tôi đến, hãy bảo: ‘Đất này không còn dành cho người quên cội nguồn.’”

Cả phòng im lặng. Hai người con sững sờ, đỏ mặt tía tai, định phản đối nhưng người dân cả làng đứng lên đồng lòng ủng hộ di chúc. Chính quyền sau đó xác minh và hợp pháp hóa nguyện vọng của ông Hòa.

Chỉ một tuần sau, trên nền căn nhà cũ mọc lên một bảng tạm:
“Khu đất hiến tặng – Cố ông Nguyễn Văn Hòa. Nơi đây sẽ là nhà cộng đồng văn hóa năm 2026.”

Còn hai người con, lặng lẽ quay đi, tránh ánh nhìn của dân làng – nơi mà ai cũng nói:

“Ông Hòa không mất – ông sống lại trong sự tử tế của người dân nơi đây.”