Ở một làng quê nhỏ ven sông, nơi những cánh đồng lúa trải dài bất tận và tiếng vịt kêu rộn ràng mỗi sớm, có anh chăn vịt tên Tâm. Anh Tâm không cao lớn, không đẹp trai, nhưng đôi mắt hiền và nụ cười chất phác khiến ai gặp cũng quý. Anh sống trong một căn nhà lá đơn sơ, mái tôn cũ kỹ, mưa dột, nắng xuyên. Vợ anh, chị Lan, từng là cô gái xinh nhất làng, nhưng không chịu nổi cảnh nghèo khó. Họ cưới nhau vì tình yêu, nhưng cái nghèo cứ bám riết lấy gia đình nhỏ. Hai cô con gái, Hương và Mai – Mai nhỏ hơn Hương hai tuổi – ra đời, khiến cuộc sống càng thêm chật vật.

Chị Lan ngày càng chán nản. Những ngày Tâm lội bùn, đội nắng, mang về vài đồng bạc lẻ từ bán vịt, chị chỉ nhìn với ánh mắt ngao ngán. Một ngày nọ, khi Hương mới bảy tuổi, Mai năm tuổi, chị Lan bỏ đi. Chị theo một người đàn ông giàu có từ thành phố, người hứa sẽ cho chị một cuộc đời sung sướng. Chị không nói lời từ biệt, chỉ để lại một mẩu giấy nguệch ngoạc: “Tôi không thể sống thế này nữa.” Tâm cầm mẩu giấy, tay run, lòng đau như cắt. Nhưng anh không khóc, không oán. Anh ôm Hương và Mai vào lòng, tự nhủ sẽ làm tất cả để các con có tương lai.

Từ đó, Tâm một mình nuôi hai con. Mỗi ngày, anh dậy khi trời còn tối, lùa đàn vịt ra đồng, rồi trở về lo cơm nước. Tối đến, khi Hương và Mai ngủ say, anh ngồi vá lưới, sửa chuồng vịt dưới ánh đèn dầu lập lòe. Có hôm, bụng đói cồn cào, anh nhường phần cơm cho con, chỉ uống nước cầm hơi. Dù khổ, Tâm chưa từng than. Anh dạy hai con rằng cuộc sống khó khăn, nhưng chỉ cần tình thương và học hành, mọi thứ sẽ tốt đẹp. Trong túi áo cũ, anh giữ một giấc mơ: mảnh đất nhỏ sau nhà, anh dành dụm bao năm, sẽ là của hồi môn cho Hương và Mai khi các con lấy chồng.

Hương và Mai lớn lên trong sự thiếu thốn nhưng đầy tình cha. Hương, cô chị, thông minh, chăm chỉ, luôn đứng đầu lớp. Mai, cô em, hiền lành, yêu văn thơ, thường viết những bài văn kể về cha, về đàn vịt, về ước mơ làm cô giáo. Tâm không bao giờ kể xấu mẹ. Khi Mai hỏi: “Mẹ đâu rồi cha?”, anh chỉ đáp: “Mẹ có nỗi khổ riêng, lớn lên con sẽ hiểu.” Lời nói ấy in sâu vào tâm trí hai chị em, khiến họ càng thương cha hơn.

Năm Hương mười tám tuổi, cô nhận giấy báo đỗ đại học y khoa ở thành phố. Cả làng xôn xao, nhưng Tâm lo lắng. Tiền đâu để con học? Anh bán con bò duy nhất, vay thêm ít tiền từ hàng xóm, rồi lặng lẽ đưa Hương ra bến xe. Nhìn con gái ôm balo cũ, anh dặn: “Học giỏi, đừng để cha thất vọng.” Hai năm sau, Mai, lúc này mười tám tuổi, cũng đỗ đại học sư phạm. Tâm đứng trước quyết định khó khăn. Mảnh đất nhỏ – của hồi môn anh dành cho các con – là thứ cuối cùng anh có. Anh bán đi, không do dự, để Mai được học hành. Anh nghĩ, của hồi môn quý nhất không phải đất, mà là tương lai các con.

Thời gian trôi, Tâm ngày càng già. Tóc anh bạc trắng, lưng còng vì bao năm lội bùn, đội nắng. Đàn vịt vẫn là nguồn sống chính, nhưng giờ chỉ còn vài chục con, đủ trang trải cuộc sống giản đơn. Hương tốt nghiệp, trở thành bác sĩ tại bệnh viện lớn. Mai ra trường, làm cô giáo ở một trường làng. Hai chị em thường gửi tiền về, mua cho cha quần áo mới, sửa căn nhà lá. Nhưng Tâm vẫn giữ thói quen cũ, ngày ngày lùa vịt ra đồng, sống đơn sơ như xưa.

Hai mươi năm sau ngày chị Lan bỏ đi, một buổi chiều muộn, khi Tâm đang lùa vịt về chuồng, một người phụ nữ xuất hiện trước ngõ. Chị mặc áo cũ, tóc rối, khuôn mặt hốc hác, chẳng còn nét trẻ trung ngày nào. Đó là chị Lan. Chị quỳ trước Tâm, nước mắt giàn giụa. Chị kể rằng người đàn ông kia bỏ rơi chị sau vài năm sung sướng. Chị sống lang bạt, làm đủ nghề, nhưng cuối cùng trắng tay, không nơi nương tựa. Nghe tin Hương và Mai thành đạt, biết Tâm vẫn ở làng, chị quay về xin tha thứ, mong được trở lại.

Tâm đứng lặng, nhìn người phụ nữ từng là vợ mình. Hương, giờ hai mươi bảy tuổi, và Mai, hai mươi lăm tuổi, đứng đó, ánh mắt lẫn lộn giữa đau lòng và xa cách. Chị Lan khóc, van xin: “Tâm, tôi sai rồi. Tôi biết anh khổ vì tôi, xin cho tôi một cơ hội. Tôi không còn gì nữa.” Lời chị run rẩy, nhưng Tâm không đáp ngay. Anh nhìn ra cánh đồng, nơi đàn vịt kêu quạc quạc, rồi nhìn hai con gái – những người anh đã hy sinh cả đời, kể cả mảnh đất hồi môn, để nuôi nấng.

Cuối cùng, Tâm lên tiếng, giọng bình thản nhưng kiên định: “Chị đi đi, tôi và các con không cần oán hận, nhưng cũng chẳng còn chỗ cho chị nữa.”

Chỉ một câu, không hơn, không kém. Chị Lan sững sờ, rồi lặng lẽ đứng dậy, bước đi. Bóng chị khuất dần trong ánh hoàng hôn, để lại Tâm và hai con trước căn nhà nhỏ. Hương nắm tay cha, Mai ôm vai anh. Họ không nói gì, nhưng trong lòng đều hiểu: tình yêu và sự hy sinh của Tâm đã cho họ một gia đình, dù không có mẹ.

Tâm quay lại với đàn vịt, tiếp tục công việc quen thuộc. Dáng lưng còng của anh thấp thoáng giữa cánh đồng, như bức tranh về sự kiên cường và lòng bao dung. Dù cuộc đời khắc nghiệt, anh chưa từng gục ngã, và trong trái tim Hương và Mai, anh mãi là người cha vĩ đại nhất.